mr Andrzej Włodarczyk

Wielkanoc w Rosji carskiej była świętem niezwykle uroczystym i pełnym splendoru, ale to, co najbardziej zapisało się w historii jako jej najpiękniejszy symbol luksusu, to jaja Fabergé – olśniewające dzieła sztuki jubilerskiej, stworzone z myślą o carskiej rodzinie Romanowów. Niezwykłe, drogocenne i pełne tajemnic, do dziś budzą zachwyt i stanowią żywy pomnik złotnictwa najwyższej klasy.

Poczatki tradycji: car Aleksander III i Peter Carl Fabergé

Tradycja wielkanocnych jaj Fabergé narodziła się w 1884 roku, kiedy to car Aleksander III zamówił pierwszy taki prezent dla swojej żony, carycy Marii Fiodorowny. Autorem projektu był Peter Carl Fabergé – rosyjski jubiler o francuskim pochodzeniu, który kierował pracownią jubilerską odziedziczoną po ojcu. Fabergé wkrótce zdobył miano nadwornego jubilera rodziny Romanowów i stał się autorem jednej z najciekawszych tradycji artystycznych w historii Europy.

Pierwsze jajko, znane jako „Hen Egg”, wykonane zostało ze złota i emalii. Po otwarciu ujawniało zaskakującą niespodziankę – złotą kurkę, a w niej miniaturową koronę oraz zawieszony na łańcuszku rubinowy wisiorek. Ten zachwycający detal zapoczątkował wielkanocną tradycję w rodzinie carskiej.

Rozkwit tradycji za panowania Mikołaja II

Po śmierci Aleksandra III w 1894 roku, jego syn Mikołaj II kontynuował tradycję zamawiania jaj Fabergé jako prezentów wielkanocnych. Co roku od 1895 do 1916 roku (z przerwą w czasie wojny rosyjsko-japońskiej w latach 1904–1905), Fabergé tworzył dwa jaja: jedno dla carycy-matki Marii Fiodorowny i drugie dla żony cara, Aleksandry Fiodorowny.

Każde jajko było unikalnym dziełem sztuki, wykonanym z najcenniejszych materiałów: złota, srebra, platyny, kości słoniowej, emalii, masy perłowej oraz drogocennych kamieni, takich jak diamenty, szafiry, rubiny czy szmaragdy. Wnętrza skrywały miniaturowe niespodzianki: mikroskopijne portrety, figurki, zegarki, miniatury pałaców i pojazdów, a nawet mechanizmy automatyczne.

Szczyt kunsztu: koronacyjne jajko z 1897 roku

Jednym z najbardziej imponujących dzieł było Jajko Koronacyjne (1897), stworzone na pamiątkę koronacji Mikołaja II. Zewnętrzna część nawiązywała do wzoru sukni koronacyjnej carycy Aleksandry Fiodorowny – z ornamentem siatki wysadzanej diamentami. Wnętrze skrywało miniaturową, złotą karetę koronacyjną, z detalami takimi jak siedzenia z rubinu, szyby z górskiego kryształu i maleńka korona.

Jaja jako nośniki pamięci historycznej

Fabergé często inspirował się wydarzeniami z historii Rosji, a każde jajko opowiadało konkretną historię. Przykładowo:

• Jajko Kolei Transsyberyjskiej (1900) – zawierało miniaturowy pociąg, symbolizujący wielkie osiągnięcie techniczne Imperium Rosyjskiego.
• Jajko z miniaturą okrętu „Pamięć Azowa” (1891) – upamiętniało podróż carewicza Mikołaja do Japonii.
• Jajko Piotra Wielkiego (1903) – ukazywało rozwój Petersburga i potęgę Imperium Rosyjskiego od czasów jego założyciela.

Lista najważniejszych jaj carskich (1885–1917)

Z 54 carskich jaj powstałych do 1917 roku, wiele zaginęło w burzliwym czasie rewolucji, lecz spora ich część zachowała się do dziś i stanowi bezcenne zbiory muzeów oraz kolekcji prywatnych. Oto wybrane przykłady:

• 1885 – Hen Egg (Pierwsze jajko carskie)
• 1895 – Blue Serpent Clock Egg (dla Marii)
• 1897 – Coronation Egg (dla Aleksandry)
• 1899 – Pansy Egg, Madonna Lily Clock Egg
• 1901 – Gatchina Palace Egg
• 1902 – Clover Leaf Egg
• 1906 – Swan Egg, Moscow Kremlin Egg
• 1908 – Peacock Egg, Alexander Palace Egg
• 1910 – Colonnade Egg, Alexander III Equestrian Egg
• 1911 – Bay Tree Egg

Wystawa w Paryżu i europejska sława

W 1900 roku jaja Fabergé zostały zaprezentowane na Wystawie Świętowej w Paryżu. Eksponaty wzbudziły olbrzymie zainteresowanie, a sam Fabergé został uhonorowany Legią Honorową. Zyskał międzynarodową sławę i zaczął otrzymywać zamówienia od rodów monarchicznych całej Europy.

Zmierzch epoki i dziedzictwo Fabergé

Upadek dynastii Romanowów i rewolucja październikowa w 1917 roku zakończyły złotą erę Fabergé. Pracownia została znacjonalizowana, a sam mistrz opuścił Rosję i zmarł w 1920 roku w Szwajcarii. Wielu jego pracowników i współpracowników rozproszyło się po świecie, kontynuując tradycje jubilerskie.

Współcześnie jaja Fabergé uznawane są za jedne z najbardziej pożądanych dzieł sztuki jubilerskiej na świecie. Ich wartość sięga dziesiątek milionów dolarów, a ich historia inspiruje twórców, kolekcjonerów i miłośników luksusu.

Symbol nie tylko Świąt

Jaja Fabergé to znacznie więcej niż ozdobne przedmioty – to synonim kunsztu, elegancji, precyzji i wyobraźni artystycznej. Ich historia przenosi nas do świata splendoru carskiej Rosji i do święta Wielkanocy, które w tej tradycji stało się okazją do celebracji zarówno duchowej, jak i artystycznej.

Dziś pozostałe jaja Fabergé podziwiane są na wystawach, w prywatnych kolekcjach i na kartach książek o historii sztuki. Każde z nich pozostaje nie tylko artefaktem, ale i nośnikiem wielkiej opowieści o miłości, rodzinie, wierności tradycji i wyrafinowanym pięknie – dokładnie takim, jakim był duch Wielkanocy na dworze Romanowów.